در این مقاله می‌خوانید:
غده ی تیروئید چه نقشی در بدن دارد؟
غده ی تیروئید، که در قسمت جلوی گردن قرار دارد، هورمون هایی را تولید می کند که در تنظیم عملکرد بسیاری از سیستم های بدن نقش دارند. وقتی تولید هورمون های تیروئیدی دچار مشکل شود، بیماری های غده ی تیروئید ایجاد می شوند. تیروئید به وسیله ی هورمونی هایی که تولید می کند یعنی T4 (تیروکسین) و T3 (تری یدوتیرونین)، وظایف خود را انجام می دهد. افزایش هورمون های تیروئیدی باعث پرکاری تیروئید و کاهش آن ها باعث کم کاری تیروئید می شود.
یکی از وظایف غده ی تیروئید، تنظیم متابولیسم است. متابولیسم فرآیندی است که در آن غذایی که به بدن وارد می شود، به انرژی تبدیل می شود. این انرژی در کل بدن استفاده می شود تا بسیاری از سیستم های بدن به درستی کار کنند.
در راس تیروئید، غده ی هیپوفیز وجود دارد که بر تولید هورمون های تیروئیدی نظارت می کند. هیپوفیز این کار را به وسیله ی هورمون TSH انجام می دهد. هیپوفیز غده ی کوچکی است که در مغز قرار دارد.
افزایش هورمون های تیروئیدی باعث پرکاری تیروئید و کاهش آن ها باعث کم کاری تیروئید می شود.
انواع مختلفی از بیماری های غده تیروئید وجود دارد که در این مقاله به بررسی آن ها می پردازیم.
چه کسانی به بیماری های غده تیروئید مبتلا می شوند؟
- بیماری های غده ی تیروئید می توانند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهند از جمله مردان، زنان، نوزادان، نوجوانان و افراد مسن.
- زنان حدود ۵ تا ۸ برابر بیشتر از مردان به بیماری های غده ی تیروئید مبتلا می شوند.
- این بیماری می تواند از بدو تولد وجود داشته باشد (به طور معمول کم کاری تیروئید) و یا با افزایش سن (اغلب بعد از یائسگی در زنان) ایجاد شود.
در صورت وجود شرایط زیر، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری تیروئید باشید:
- سابقه ی خانوادگی بیماری های غده ی تیروئید
- بیماری زمینه ای مانند کم خونی پرنیشیوز، دیابت نوع ۱، نارسایی اولیه ی غده ی فوق کلیه، لوپوس، آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، سندروم شوگرن و سندروم ترنر
- مصرف داروی سرشار از ید مانند آمیودارون
- سن بالای ۶۰ سال، به ویژه در خانم ها
- سابقه ی درمان بیماری های غده ی تیروئید مانند تیروئیدکتومی (برداشتن تیروئید با جراحی) یا پرتودرمانی
- سابقه ی سرطان.
۱: کم کاری تیروئید
به حالتی که غده تیروئید به اندازه ی کافی هورمون تولید نکند، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) گفته می شود. از علائم کم کاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش وزن
- کمبود انرژی
- خستگی
- کاهش ضربان قلب
- افسردگی
- ریزش مو
- خشکی پوست و مو
- خشن شدن صدا
- اختلال در چرخه ی قاعدگی مانند خونریزی بیش از حد (منوراژی) یا دوره های قاعدگی مکرر
- مشکلات گوارشی مانند یبوست
- عدم تحمل هوای سرد
علائم کم کاری تیروئید در کودکان، علاوه بر علائم بالا می تواند باعث ایجاد علائم زیر نیز شود:
- کاهش رشد
- زردی
- پف کردن صورت
- نفخ معده
- تورم زبان
کم کاری تیروئیدی اولیه
هنگامی اتفاق می افتد که غده ی تیروئید مقدار کمی هورمون تیروئید تولید کند. دلایل کم کاری تیروئیدی اولیه عبارتند از:
- بیماری تیروئیدی خود ایمنی مانند تیروئیدیت هاشیموتو
- اختلال عملکرد غده ی تیروئید به دلیل مصرف دارو به عنوان مثال آمیودارون، مهارکننده های تیروزین کیناز یا ایمونوتراپی سرطان
- برداشتن کل یا بخشی از غده ی تیروئید
- آسیب به تیروئید ناشی از اشعه
- درمان بیش از حد با داروهای ضد تیروئیدی به عنوان مثال متی مازول و پروپیل تیوراسیل
کم کاری تیروئیدی زودرس یا خفیف
ممکن است با افزایش مداوم TSH و سطح طبیعی هورمون T4 ظاهر شود. به این الگو کم کاری تیروئید تحت بالینی گفته می شود. با گذشت زمان، کم کاری تیروئیدی تحت بالینی درمان نشده می تواند منجر به بیماری های قلبی شود، بنابراین در برخی موارد لازم است درمان شود.
تیروئیدیت هاشیموتو
تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است که در آن سلول های بدن به تیروئید حمله می کنند و به آن آسیب می رسانند. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری ارثی است. این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در خانم های میانسال دیده می شود. علائم تیروئیدیت هاشیموتو، مشابه علائم کم کاری تیروئید است.
۲: پرکاری تیروئید
به حالتی که غده ی تیروئید بیش از حد هورمون های تیروئیدی را تولید کند، پرکاری تیروئید گفته می شود. پرکاری تیروئید باعث ایجاد علائمی می شود، مانند:
- کاهش وزن
- اضطراب
- تحریک پذیری
- عصبانی بودن
- اختلال در تمرکز
- بزرگی غده ی تیروئید
- افزایش ضربان قلب
- شکنندگی مو
- اختلالات چرخه ی قاعدگی مانند قاعدگی های نامنظم یا توقف چرخه ی قاعدگی
- بزرگ شدن سینه در مردان
- حساسیت نسبت به گرما
- لرزش عضلانی
در صورت تجربه ی علائمی مانند ضربان قلب نامنظم، از دست دادن هوشیاری، سرگیجه و تنگی نفس، لازم است به پزشک مراجعه کنید.
پرکاری تیروئیدی اولیه
پرکاری تیروئیدی اولیه هنگامی اتفاق می افتد که غده ی تیروئید بیش از حد هورمون تیروئیدی تولید کند. دلایل پرکاری تیروئیدی اولیه عبارتند از:
- بیماری گریوز
- ندول تیروئیدی سمی یا ندول تیروئیدی خودکار
- گواتر
- اختلال عملکرد غده ی تیروئید به دلیل دارو به عنوان مثال آمیودارون یا ایمونوتراپی سرطان
- درمان بیش از حد با هورمون های تیروئیدی مثل لووتیروکسین
پرکاری تیروئیدی زودرس یا خفیف
ممکن است با کاهش مداوم TSH و سطح طبیعی هورمون T4 خود را نشان دهد. به این الگو پرکاری تیروئیدی تحت بالینی گفته می شود. اگر پرکاری تیروئیدی تحت بالینی درمان نشود، با گذشت زمان می تواند باعث تشدید پوکی استخوان و آریتمی قلبی شود.
گواتر
گواتر بزرگ شدن غیر سرطانی غده ی تیروئید است. از علائم شایع گواتر، بزرگ شدن غده ی تیروئید است که با چشم نیز دیده می شود.
گریوز
در این بیماری، ممکن است غده ی تیروئید بیش از حد فعال باشد و بیش از حد هورمون تولید کند. این بیماری ارثی است و ممکن است در هر سنی در مردان یا زنان ایجاد شود، اما بیشتر در زنان با سن ۲۰ تا ۳۰ سال دیده می شود. سایر عوامل خطر ابتلا به گریوز شامل استرس، بارداری و سیگار کشیدن است. علائم بیماری گریوز، مشابه علائم پرکاری تیروئید است.
ندول های تیروئیدی
پرکاری تیروئید می تواند به دلیل وجود گره هایی باشد که بیش از حد در تیروئید فعالیت دارند. علت وجود گره های تیروئیدی، مشخص نیست اما می تواند شامل کمبود ید و تیروئیدیت هاشیموتو باشد. این گره ها می توانند جامد یا پر از مایع باشند. بیشتر آن ها خوش خیم هستند، اما در درصد کمی از موارد می توانند سرطانی شوند. همانند سایر مشکلات مربوط به تیروئید، ندول های تیروئیدی در زنان بیشتر از مردان دیده می شود و خطر ابتلا به آن در هر دو جنس با افزایش سن افزایش می یابد. بیشتر گره های تیروئیدی هیچ علامتی ایجاد نمی کنند. با این حال، اگر به اندازه ی کافی بزرگ شوند، می توانند باعث تورم در گردن و در نتیجه مشکلات تنفسی، اختلال و درد هنگام بلع و گواتر شوند.
۳: سرطان غده ی تیروئید
سرطان تیروئید، چهار نوع اصلی دارد: پاپیلاری، فولیکولار، مدولاری و آناپلاستیک. علت سرطان تیروئید ناشناخته است، اما برخی از عوامل خطر شامل سابقه ی خانوادگی گواتر، قرار گرفتن در معرض تابش زیاد و سندرم های ارثی خاص هستند. متداول ترین علائم و نشانه های سرطان تیروئید شامل وجود توده در گردن، مشکل بلع، گلو درد، گردن درد، تورم غدد لنفاوی گردن، سرفه و تغییرات در صدا باشد.
برای کمک به تشخیص قطعی و تعیین مرحله بندی سرطان تیروئید از نمونه برداری از بافت تیروئید، آزمایش تیروئید، معاینه ی فیزیکی، سی تی اسکن، اسکن PET، سونوگرافی و MRI استفاده می شود. جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و درمان با ید رادیواکتیو گزینه های درمانی هستند.
۴: تیروئیدیت یا التهاب غده ی تیروئید
تیروئیدیت، به معنای التهاب تیروئید است که باعث آسیب به غده ی تیروئید و آزاد شدن هورمون های تیروئیدی در خون می شود. افراد مبتلا به تیروئیدیت معمولا دچار یک دوره ی کوتاه پرکاری تیروئید و به دنبال آن کم کاری تیروئید می شوند.
برخی از اشکال تیروئیدیت گذرا هستند، مانند تیروئیدیت پس از زایمان یا تیروئیدیت به دنبال عفونت. تیروئیدیت گذرا اغلب خود به خود و بدون نیاز به دارو برطرف می شود.
اشکال دیگر تیروئیدیت، مانند تیروئیدیت ناشی از ایمونوتراپی برای سرطان، مصرف اینترفرون آلفا یا مهار کننده های تیروزین کیناز، معمولا منجر به کم کاری تیروئیدی دائمی می شود و نیاز به درمان طولانی مدت با هورمون های تیروئیدی دارند.
افراد مبتلا به تیروئیدیت معمولا دچار یک دوره ی کوتاه پرکاری تیروئید و به دنبال آن کم کاری تیروئید می شوند.
۵: غده ی تیروئید غیرفعال
گاهی اوقات، غده ی تیروئید از بدو تولد به درستی کار نمی کند. این بیماری، در حدود ۱ نوزاد از هر ۴۰۰۰ نوزاد تازه متولد شده را تحت تاثیر قرار می دهد. در صورت عدم درمان، کودک می تواند در آینده هم از نظر جسمی و هم از نظر روانی با مشکل روبرو شود. به همین دلیل، همه ی نوزادان پس از تولد از نظر وجود بیماری های غده ی تیروئید غربالگری می شوند.
۶: اختلالات تیروئید در بارداری
بیماری های غده ی تیروئید در بارداری، در ۵ تا ۹ درصد از زنان پس از زایمان رخ می دهد. این وضعیت معمولا یک وضعیت موقتی است. در دوران بارداری، کم کاری و پرکاری تیروئید می توانند رخ دهند. همچنین ممکن است پیش از بارداری یکی از این بیماری ها را داشته باشید اما از آن اطلاع نداشته باشید.
بیماری تیروئید درمان نشده می تواند باعث سقط جنین، زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد شود. همچنین می تواند باعث پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در مادر شود. کم کاری تیروئید در دوران بارداری می تواند بر رشد کودک تاثیر بگذارد.
۷: کم کاری تیروئیدی مرکزی
کم کاری تیروئیدی مرکزی، معمولا به علت وجود اختلال در غده ی هیپوفیز رخ می دهد. برای تشخیص این بیماری پزشک با استفاده از آزمایشات تصویربرداری، غده ی هیپوفیز را بررسی می کند. کم کاری تیروئیدی مرکزی با مصرف داروهای حاوی هورمون های تیروئیدی درمان می شود.
از دلایل کم کاری تیروئیدی مرکزی می توان به اختلالات غده ی هیپوفیز مانند توده ی هیپوفیز یا تومور، سابقه ی جراحی هیپوفیز، پرتودرمانی، التهاب هیپوفیز ناشی از بیماری خود ایمنی یا ایمنی درمانی برای سرطان، اشاره کرد.
دلایل نادر عملکرد غیر طبیعی تیروئید
- مقاومت در برابر هورمون های تیروئیدی
- پرکاری تیروئید ناشی از ید
- تومور ترشح کننده ی TSH
- تومورهای سلول های Germ
- بیماری تروفوبلاستیک
- بیماری هایی مانند اسکلرودرمی سیستمیک، هموکروماتوز یا آمیلوئیدوز
بیماری های غده ی تیروئید چگونه تشخیص داده می شوند؟
اختلالات غده ی تیروئید، پس از معاینه ی فیزیکی توسط پزشک، با استفاده از آزمایش تیروئید، قابل تشخیص است. برای این آزمایش به نمونه ی خون وریدی نیاز است. علاوه بر این، آزمایشات تصویر برداری مانند سونوگرافی، نمونه برداری از بافت غده ی تیروئید وآسپیراسیون با سوزن نیز به تشخیص بیماری های غده ی تیروئید، کمک می کنند.
درمان بیماری های غده ی تیروئید
گزینه های درمانی پرکاری تیروئید می تواند شامل موارد زیر باشد:
- داروهای ضد تیروئید مانند متی مازول و پروپیل تیوراسیل
- ید رادیواکتیو (این روش درمانی به سلول های تیروئید آسیب رسانده و از تولید مقادیر زیاد هورمون های تیروئید جلوگیری می کند)
- مسدود کننده های بتا (این داروها میزان هورمون های تیروئیدی را تغییر نمی دهند، اما به کنترل علائم کمک می کنند)
- جراحی (برداشتن غده ی تیروئید با جراحی یا تیروئیدکتومی، در صورت بزرگ شدن بیش از حد غده ی تیروئید)
گزینه های درمانی کم کاری تیروئید می تواند شامل موارد زیر باشد:
اگر بخشی از تیروئید با جراحی برداشته شود، آیا قسمت باقی مانده می تواند به اندازه ی کافی هورمون تیروئیدی تولید کند؟
گاهی ممکن است جراح بخشی از تیروئید را برداشته و قسمت دیگر را باقی بگذارد تا بتواند به تولید هورمون های تیروئیدی ادامه دهد. حدود ۷۵ درصد از افرادی که فقط یک طرف تیروئید آن ها با جراحی برداشته شده است، پس از جراحی و بدون نیاز به درمان جایگزینی هورمون، می توانند به اندازه ی کافی هورمون تیروئیدی تولید کنند.
آیا بیماری های غده تیروئید می توانند باعث تشنج شود؟
در بیشتر موارد، بیماری ها غده ی تیروئید باعث تشنج نمی شوند. با این حال، در موارد بسیار شدید کم کاری تیروئید که تشخیص داده نشده یا درمان نشده است، خطر افت سدیم خون وجود دارد که این موضوع می تواند منجر به تشنج شود.
